وضعيت كسب و كارهاي ديجيتالي ايراني در سال 99

در اين سالهاي اخير، هر ميزان كه كسب و كارهاي ديجيتالي ايران اعتماد به نفس بالايي پيدا مي كردند به همان ميزان و بيشتر تحريمها شرايط كسب و كاري در ايران را سخت و سخت تر مي كرد. همه مي دانيم كه در حال حاضر، هر نوع ارتباط با شركتهاي خارجي، نقل و انتقال بين المللي پول، خروج شركتهاي حتي آسيايي از بازار ايران باعث ايجاد حلقه هاي مفقوده از زنجير كسب و كار ايران شده اند كه بازار را متاثر كرده اند. سال 99 در شرايطي شروع شد كه چندين واقعيت مهم پيش روي كشور وجود داشت: كسري بودجه دولت، كاهش فزاينده صادرات نفت، كاهش عجيب قيمت نفت و درآمد حاصل از آن و مشتقاتش، و نهايتاً شوك كرونا. 

البته كه تمام دشواريها و حتي انتظار تورم بالا براي سال 99 وجود داشت و يكباره با پيدايش كرونا شوك ديگري بر كسب و كارها فرود آمد. هر چند اين شوك كرونا، باعث كاهش رشد اقتصادي در ايران (و همه كشورها) ميشود، ولي از طرفي باعث ايجاد يك سري فرصت كوتاه مدت و بلندمدت نيز ميگردد. 

كرونا باعث تغييرات طولاني مدت در رفتار آدمها و نهايتاً در سبك زندگي و سبك بهداشت و سلامت آدمها ميشود. اين مساله فرصتها و تهديدهايي را براي كسب و كارها ايجاد ميكند. توجه بيشتر دولتها به مساله تامين سلامت و بهداشت عمومي، فرصتي را براي كسب و كار ايجاد ميكند.

به گفته مهدي نيامنش،‌مديرعامل شركت پيك‌آسا، فعالان كسب و كارهاي ديجيتال مي دانند كه بازار كسب و كارهاي ديجيتال در ايران هنوز به مرحله شكوفايي نرسيده و پتانسيلهاي بسيار بالايي در آن نهفته است. اين برخلاف بازار كشورهاي توسعه يافته و يا حتي كشورهاي منطقه است كه سهولت كسب و كار در آن ها وضعيت بسيار مطلوب تري به نسبت ايران دارد. اعتقاد به اين مساله و درك درست اين واقعيت و كمك به آزاد شدن اين پتانسيل ها ميتواند به عنوان كمك و تسهيل بزرگ براي شركتهاي حوزه ديجيتال ايران باشد. 

سازمان هاي متولي از جمله معاونت علمي رياست جمهوري، وزارت ارتباطات و به خصوص سازمان فناوري اطلاعات ميتوانند نقش پررنگي در اين خصوص داشته باشند. در صنايع مختلف ايران برخي ديجيتالي شده اند؛ مثل اپراتورهاي موبايل. و برخي هنوز ديجيتالي نشده اند، مثل شركتهاي پتروشيمي و فولاد. هدايت اين صنايع و حمايت از آنها براي توسعه بيشتر در مسير ديجيتالي شدن، و رفع موانع رشد آنها، ميتواند منجربه ايجاد “اكوسيستمهاي ارزش” گرديده و اتفاقات خوبي براي كسب و كارها منجر شود. كرونا در همين فاصله چند ماهه هم باعث پيدايش كلي اپ و سرويس و محتواي مرتبط با سلامتي و بهداشت و تناسب اندام شده است. در حال حاضر مردم توجه بيشتري به موضوعات مربوط به سلامت و بهداشت و ورزش مي كنند و اين مساله فرصت ديگري را براي كسب و كارهاي كوچك و شايد متوسط ايجاد كرده است. علاوه بر اين، فضا براي پذيرش گجتهاي هوشمند سلامتي نزد قشر مرفه جامعه و نيز هوشمندسازي فضاهاي آزمايشگاهي و بيمارستاني مساعدتر ميشود. همچنين با خراب شدن اوضاع اقتصادي اكثر مردم و كسب و كارها، دولت مجبور به شناسايي دهكها و كسب و كارهاي آسيب خورده شده كه اين مساله نيز اگر بخواهد راه حل اساسي داشته باشد، فرصتهايي براي كسب و كارهاي متوسط و بزرگ در حوزه تحليل داده و بانكي پيش خواهد آمد.

در طرف مقابل كسب و كارهايي كه نيازهاي پايه اي و اساسي را پوشش نمي دهند و در لايه هاي بالاي هرم مازلو قرار ميگيرند، مثل كسب و كارهاي غيرمجازي حوزه گردشگري و سرگرمي و آرايشي و تفريح و رستوران و خريد و فروشهاي لاكچري وضعيت خوبي پيش رو نخواهند داشت. خانواده ها ترجيح خواهند داد ضمن مجازي كردن عمده فعاليتهاي خود، بخشي از هزينه هاي اين دسته از فعاليتهايشان را نيز كم كنند. بنابراين كسب و كارهاي مرتبط با اين حوزه ها، شرايط دشواري پيش رو خواهند داشت و بايد تلاش كنند با ابتكاراتي به روش ديگر مساله حل كنند. در حالت كلي هم با توجه به اوضاع اقتصادي بد اكثر شركتها، محصولات، خدمات، و پيشنهادهايي كه باعث افزايش بهره وري ميشوند رونق بيشتري پيدا ميكند و بخصوص مواردي كه تاكيد آن ها بر روي كاهش هزينه باشد. كسب و كارهاي زنجيره اي بيشتر به دنبال حفظ مشتريان وفادار خود ميروند و با راه اندازي انواع سيستمهاي باشگاه مشتريان و تخفيف و تقسيط سعي ميكنند مشتريان خود را حفظ كنند. اپراتورهاي مخابراتي كه يك زماني بيشترين فرصت كسب و كاري را ميتوانستند براي فعالين مهيا كنند به دلايل زيادي از جمله سياستهاي چندسال گذشته شان شرايط بهتري نخواهند داشت. هرچند به واسطه شوك كرونا، درآمد اپراتورها از محل ديتا بيشتر و از محل مكالمه كمتر شده ولي بسته عمل كردن آنها، شرايط را برايشان سخت تر كرده است. از چند سال پيش اپراتورهاي مخابراتي با تاسيس كلي شركت اقماري و يدك كشيدن هزينه و سربار آنها، سياست هر چه بسته عمل كردن را پيش گرفتند و اين نه تنها باعث سوددهي بيشتر آنها نشد، بلكه سفره همراه اول را هم كوچكتر كرد.

در حوزه مالي ايران (بازار بانكي و سرمايه)، پتانسيل بسيار بالايي براي ديجيتالي شدن، توسعه، و ايجاد «اكوسيستم ارزش» وجود دارد. نقش بانك مركزي و سازمان بورس در ايجاد اين اكوسيستم ارزش هر چند نقش بالايي است ولي براي هدايت و حمايت و پيش راندن آنها براي ساخت اكوسيستم ارزش نيازمند يك نهاد با نگرش بالاتر هستيم. در حوزه هاي ديگر هم توليدكنندگان و تامين كنندگان  مهمي وجود دارند كه ميتوانند منشا ايجاد اكوسيستم ارزش شوند. اپراتورهاي مخابراتي مجازي، فروشگاه هاي زنجيره اي، نهادهاي بازار سرمايه و بانكها، سازمان ثبت اسناد و ثبت احوال، وزارت رفاه و تامين اجتماعي، آموزش و پرورش، وزارت بهداشت، هواشناسي، ناجا همه و همه فرصتهايي دارند كه هنوز در ايران رونمايي نشده اند و ميتوانند منشا حركت و ساخت اكوسيستم باشند.

 دليل نهفته ماندن اين فرصتها چيست؟ جز اينست كه متولياني با نگرشهاي نادرست بر آنها تصدي گري ميكنند؟اگر همچون سال 98 برخورد كنيم هيچ مانعي خود به خود كنار نميرود؛ «موانع با خواهش كنار نميروند»، براي رفع موانع توليد و سهولت كسب و كار، بايد برخي آدمها را كنار گذاشت. آدمها مهمترين موانع توسعه و تسهيل فضاي كسب و كار هستند. در سال 98 هر چند وزارت ارتباطات و در راس آن سازمان فناوري تلاشهايي كرد و حرفهاي خوبي هم زد وليكن برخورد با مساله و پيش رفت موضوع آن چنان نبوده كه آبي را گرم كند چه برسد كه كسب و كارها را دل گرم كند. براي حل مساله، نيازمند نگرش متفاوتي در سطوح بالاي وزارتخانه ها و حاكميت هستيم؛ نگرشي كه معتقد به رفع موانع باشد، معتقد به وجود پتانسيل نهفته باشد و با اهرم يك نهاد بالاسري هدايت و حمايت موانع لازم براي رونق كسب و كارها را از بين بردارد. موانع با خواهش (آيين نامه) از بين نميروند.

گردآورنده: م دهكردي | مرداد ماه 1399